تا به حال شده به آسمان شب نگاه کنید و با خودتان بگویید شاید آن ستاره پر نور یک سیاره غول پیکر باشد؟! شاید تشخیص ستاره ها از سیارات بزرگ کار سختی باشد، اما ابزاری وجود دارد که در این زمینه به شما کمک می کند. با استفاده از تجهیزات ستاره شناسی، بدون اتلاف وقت می توانید سیارات را شناسایی کنید. اما اگر تجهیزات نداشته باشیم، چه کار باید بکنیم؟ ادامه مطلب را بخوانید تا از این پس در تشخیص ستاره از سیاره مشکلی نداشته باشید.
قبل از این که شروع کنیم، فرض را بر دو چیز می گذاریم: اول این که شما بدون تلسکوپ و با چشم غیرمسلح به آسمان شب نگاه می کنید و دیگر این که هیچ ساختمان بلند، برج و درختی چشم انداز شما را سد نکرده است.
کدام سیارات با چشم غیر مسلح دیده می شوند؟
اولین قدم برای تشخیص ستاره از سیاره، این است که بدانیم به طور کلی چه سیاراتی بدون استفاده از تلسکوپ، قابل رویت هستند. عطارد، ونوس، مریخ، مشتری و زحل، نورانی ترین سیارات در آسمان شب هستند. اکثر مردم دنیا می توانند با چشم غیر مسلح این سیارات را مشاهده کنند. در میان این سیارات، تشخیص عطارد از همه سخت تر است. عطارد نزدیک ترین سیاره به خورشید است و هیچ وقت از آن دور نمی شود. ارتفاع کم آن و نور خورشید هنگام طلوع و غروب، اجازه نمی دهد به خوبی دیده شود.
آیا سیارات در زمان مشخصی از سال قابل رویت هستند؟
اگر بخواهیم خیلی خلاصه به این سوال پاسخ دهیم، باید بگوییم نه! توجه داشته باشید که پر نور بودن سیاره در زمان های خاص، به این معنی نیست که یک سیاره فقط زمان خاصی خودش را نشان می دهد. سیارات با سرعت متفاوتی دور خورشید می گردند. زمین هم با سرعت خاص خودش دور خورشید می گردد. ترکیب این حرکات و چرخش ها باعث می شود سیارات در زمان های خاصی از سال پر رنگ تر و واضح تر به نظر برسند.
سیارات چه شکلی هستند؟
راحت ترین راه برای تشخیص سیارات از ستاره ها این است که بدانیم ستاره ها چشمک می زنند اما سیارات این کار را نمی کنند! هم ستاره ها و سیارات مثل نقطه های نورانی در آسمان شب دیده می شوند. ستاره ها معمولاً چشمک زن هستند و گاهی رنگ نورشان تغییر می کند. در حالی که سیارات اصلاً سوسو نمی زنند. علت این تفاوت چیست؟ ستاره ها خیلی از زمین دورترند و خیلی بیشتر تحت تاثیر موانع موجود در اتمسفر قرار می گیرند. اما نور یک سیاره نزدیک به زمین به مانع خاصی برخورد نمی کند. شاید اگر در فضا باشیم، ستاره ها هم دیگر برایمان چشمک نزنند!
آیا سیارات همیشه به یک شکل ظاهر می شوند؟
سیارات همیشه به یک شکل نیستند. بسته به فاصله ای که از زمین دارند، روشنایی و رنگ آنها تغییر می کند. تغییرات مشتری و زحل زیاد محسوس نیست. آنها آنقدر به زمین نزدیک هستند که کمی نزدیکتر یا دورتر فرقی برایشان نمی کند. اما مریخ سال به سال تغییر می کند. در ماه جولای سال 2018، مریخ حدوداً 40 میلیون مایل از زمین فاصله داشت. در آن زمان مریخ به رنگ نارنجی روشن در آسمان شب خودنمایی می کرد. چند ماه بعد در سال 2019، زمین در مدار خود چرخید و مریخ رو به روی خورشید قرار گرفت. فاصله زمین تا مریخ به بیش از 200 میلیون مایل رسید. در آن شرایط مریخ بسیار کمرنگ و کم نور دیده می شد.
اگر سیارات در افق زمین قرار داشته باشند، بسیار متفاوت به چشم می آیند. اگر سیارات بالاتر از خط افق باشند، شما از میان هوای کمتری به آن می نگرید. اما هر چه سیاره بیشتر به خط افق نزدیک باشد، انسجام هوای جلو چشمتان بیشتر می شود. بنابراین سیارات هر چه بالاتر باشند، واضح تر و پر نورتر به چشم می آیند. هر چه ارتفاع کمتری در آسمان داشته باشند، تاریک تر و کم نورتر می شوند.
سیارات رنگ های مختلفی دارند. عطارد به سفیدی می زند. ونوس سفید روشن است. مریخ به رنگ نارنجی تیره دیده می شود. البته مریخ، کوتوله سرخ لقب گرفته اما در واقعیت نارنجی رنگ است. مشتری برنزی رنگ است. زحل هم به رنگ کهرباست.
از کجا بدانیم امشب چه سیاره ای را می توانیم ببینیم؟
حالا که می دانید چه سیاراتی رویت پذیرند و هر کدام چه شکلی هستند، باید بدانید کدام ها را می توان در آسمان شب تماشا کرد. همانطور که قبلا اشاره کردیم، سیارات در طول سال کمی متفاوت ظاهر می شوند. همچنین باید توجه داشته باشید که شما نمی توانید هر پنج سیاره را در یک شب مشاهده کنید. سایت هایی وجود دارند که تمام اطلاعات سیارات را به صورت به روز در اختیار علاقه مندان می گذارند. با یک جست و جوی ساده در گوگل متوجه می شوید که کدام سیارات را می توانید در هر شب مشاهده کنید.
حالا که اطلاعات کافی را به دست آورده ام، باید به کجای آسمان نگاه کنم؟
بیایید با هم بر اساس اطلاعاتی که به دست آورده ایم، ببینیم باید چه کار کنیم. اطلاعات پایه از این قرار است:
تاریخ: 27/12/2019
موقعیت: شیکاگو، آمریکا
بر اساس تاریخ و موقعیت جغرافیایی، شانس دیدن سیارات به شرح زیر است:
عطارد: از شنبه ساعت 6:51 صبح
ونوس: تا جمعه ساعت 7:04 شب
مریخ: از شنبه ساعت 4:07 صبح
مشتری: از شنبه ساعت 7:16 صبح
زحل: تا جمعه ساعت 5:36 بعد از ظهر
شاید معنی واژه های “از” و “تا” برای شما مبهم باشد. برای متوجه شدن زمان باید ساعت طلوع و غروب خورشید در همان منطقه جغرافیایی را در نظر بگیرید.
بیست و هفتم دسامبر 2019 جمعه بود. این فهرست برای اشخاصی که در شیکاگو زندگی می کنند، نوشته شده است. از شنبه ساعت 6:51 صبح برای عطارد، یعنی این که سیاره عطارد در ساعت 6:51 روز شنبه در آسمان پدیدار می شود. خورشید در روز بیست و هشتم دسامبر در ساعت 7:15 دقیقه طلوع کرد. به خاطر نور خورشید به هنگام طلوع دیگر عطارد قابل رویت نبود. در مورد مشتری داستان فرق می کند. مشتری از ساعت 7:16 دقیقه صبح در آسمان ظاهر شده اما به دلیل وجود خورشید در آسمان دیگر امکان مشاهده آن وجود نداشته است.
مریخ از ساعت 4:07 صبح در آسمان ظاهر شده و خورشید در ساعت 7:15 صبح طلوع کرده است. پس اگر شرایط جوی خوب بوده باشد، مریخ برای چند ساعت قابل مشاهده بوده است. البته از 45 دقیقه قبل از زمان طلوع آفتاب، اشعه های خورشید آسمان را می شکافد و احتمال مشاهده سیارات پایین می آید.
در مورد ونوس داستان به چه شکلی است؟ بر اساس داده های به دست آمده مربوط به آن تاریخ و موقعیت جغرافیایی، ونوس از غروب آفتاب تا غروب خود ونوس در ساعت 7 صبح قابل مشاهده است. با سپری شدن زمان بعد از غروب آفتاب، اشعه های خورشید کاملاً ناپدید می شوند. در این شرایط ونوس به بهترین شکل ممکن دیده می شود. اگر می خواستیم ونوس را در ساعت 6 شب نگاه کنیم، وضعیت به چه شکل بود؟ در نمودار زیر وضعیت ونوس در تاریخ بیست و هفتم دسامبر 2019 در آسمان نشان داده شده است.
خرید تلسکوپ شاید یکی از سخت ترین کارها برای دیدن سیاره ها و ستاره ها باشد برای این کار نیز شما باید حتما از ستاره و یا سیاره ای که می خواهید بازدید کنید اطلاعات مناسبی داشته باشید تا بتوانید از بهترین تلسکوپ های موجود در بازار استفاده ببرید.
تصور کنید آسمان به شکل گنبدی است که در خط افق به پایان می رسد. می توانیم با توجه به زوایای گنبد، ارتفاع سیارات را دریابیم. خط افق زاویه 0 درجه دارد. نقطه بالای سرمان در آسمان هم در زاویه 90 درجه قرار می گیرد. بالاترین نقطه در گنبد زنیت نام دارد. عدد ارتفاع می تواند منفی باشد. منفی بودن ارتفاع سیاره به این معنی است که در تاریخ و موقعیت جغرافیایی خاص، آن سیاره پایین تر از خط افق قرار می گیرد.
برای پیدا کردن سیاره مورد نظر در آسمان باید زوایای آن را پیدا کنید. اگر کاملاً به طرف شمال بایستید، شمالی ترین نقطه زاویه 0 درجه دارد. زاویه شرق 90 درجه، زاویه غرب 270 درجه و زاویه جنوب 180 درجه می باشد. در ساعت 6:01 صبح در روز بیست و هفتم دسامبر 2019 ونوس در درجه 233 قرار گرفته بوده است. از آنجا جنوب در زاویه 180 درجه و غرب در زاویه 270 درجه قرار دارد، ونوس باید جایی میان غرب و جنوب آسمان می بوده است.
با کنار هم گذاشتن قطعات پازل متوجه می شویم ونوس در ساعت 6:01 روز بیست و هفتم دسامبر 2019، در ارتفاع 9 درجه ای بوده است. بنابراین ونوس در ارتفاع بسیار پایین در جنوب غربی آسمان شیکاگو قرار گرفته بوده است. خاطرتان هست در مورد سیاراتی که نزدیک خط افق هستند، چه گفتیم؟ در نزدیکی خط افق سیارات کم رنگ تر و کم نورتر ظاهر می شوند.
راه راحت تری هم وجود دارد: استفاده از اپلیکیشن های موبایلی! برخی از اپلیکیشن ها رایگان هستند. اما توصیه می کنیم چند بار اعداد و ارقام را محاسبه کنید و خودتان سیاره را پیدا کنید.
حتی می توانید به روش تاریخی و استفاده از نقشه آسمان، سیارات را پیدا کنید. برای این کار باید بدانید با توجه به موقعیت و زمان چطور نقشه خوانی کنید.
به هر حال، دیگر می توانید سیاره مد نظرتان را مثل یک حرفه ای پیدا کنید. می توانید با علمی که به دست آوردید، به دوستانتان فخر بفروشید. پس معطل نکنید و آسمان شب را منتظر نگذارید.